Pomysł na obchodzenie Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego ustanowiony został w czasie 30. Sesji Konferencji Generalnej UNESCO, 17 listopada 1999 roku. Obchodzimy je corocznie 21 lutego.  

Święto upamiętnia tragiczne wydarzenia w mieście Dhace (obecnie stolica Bangladeszu). W 1952 roku miała tam miejsce pokojowa demonstracja, podczas której zginęło pięciu studentów. Demonstranci domagali się nadania językowi bengalskiemu statusu języka urzędowego na równi z narzuconym przez Pakistański rząd językiem urdu. Spór dotyczył terytorium Bengalu Wschodniego. Warto przypomnieć, jak do tego doszło. W 1947 r. Indie przestały być kolonią brytyjską, niepodległość uzyskał też Pakistan, a tereny Bengalu (na których znajdowała się Dhaka) rozdzielono pomiędzy te dwa państwa. Bengal Wschodni po podziale znalazł się na terytorium Pakistanu. Śmierć młodych ludzi wywołała taki sprzeciw i wzburzenie społeczeństwa, że w 1956 r. rząd Pakistanu ogłosił bengalski językiem urzędowym. Dzień 21 lutego to dla Bangladeszu święto narodowe. 

 
Poza upamiętnieniem wydarzeń w Dhace, główne przesłanie Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego to uświadomienie wszystkim ludziom, jak ogromna jest różnorodność i wartość języków ojczystych – zarówno tych narodowych, oficjalnych, jak i regionalnych, nieoficjalnych czy mniejszościowych. Dbając o język chronimy różnorodność i tożsamość kulturową, historię i dziedzictwo. UNESCO podkreśla, że ochrona i zachowanie tej różnorodności są odpowiedzią na problem wymierania języków i kultur. 

Corocznie obchodom Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego przyświeca inny temat przewodni. W 2022 to „Wykorzystywanie technologii do nauki wielojęzycznej: wyzwania i możliwości”. UNESCO zwraca uwagę na rolę technologii w rozwijaniu wielojęzycznej edukacji oraz wspierania rozwoju wysokiej jakości nauczania i uczenia się dla wszystkich ludzi. Edukacja oparta na pierwszym języku lub języku ojczystym, musi zaczynać się już od wczesnych lat, ponieważ daje to solidną podstawę do dalszego procesu uczenia się, całożyciowej edukacji. 

Na całym świecie 40 procent populacji nie ma dostępu do edukacji w języku, którym mówią lub który rozumieją. Niemniej jednak stopniowo dokonuje się postęp w edukacji wielojęzycznej opartej na języku ojczystym. Rośnie zrozumienie jej znaczenia - zwłaszcza w edukacji wczesnoszkolnej, oraz większe zaangażowanie w jej rozwój w życiu publicznym. 

Współczesna technologia ma ogromny potencjał, aby sprostać niektórym z największych wyzwań dzisiejszej edukacji.  Przestrzegając zasad włączenia społecznego i dostępności, technologia może przyśpieszyć wysiłki na rzecz zapewnienia wszystkim ludziom równych, dostępnych i integracyjnych możliwości uczenia się przez całe życie. Edukacja wielojęzyczna oparta na języku ojczystym uczących się jest kluczowym elementem integracji w edukacji. 

Doświadczenie pandemii COVID -19 pokazało nam jak ważną rolę odgrywają rozwiązania technologiczne w zapewnieniu i utrzymaniu ciągłości nauki w szkołach na całym świecie. Jednak wielu uczącym się brakowało niezbędnego sprzętu, dostępu do Internetu, dostępnych materiałów, dostosowanych treści i wsparcia ludzkiego, które pozwoliłoby im na naukę na odległość. Ponadto narzędzia, programy i treści nauczania i uczenia się na odległość nie zawsze były w stanie odzwierciedlać różnorodność językową. Jest to jedna z bardzo ważnych kwestii, która będzie dyskutowana na tegorocznych obchodach Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego.
 

Języki świata z całą ich różnorodnością, z ich złożonymi implikacjami dla tożsamości, komunikacji, integracji społecznej, edukacji oraz rozwoju, mają strategiczne znaczenie dla ludzi w każdej szerokości geograficznej. Jednak ze względu na postępujące procesy globalizacyjne to bogactwo językowe jest coraz bardziej zagrożone lub całkowicie zanika. Kiedy zanikają języki, zanika bogata światowa mozaika różnorodności kulturowej. Wraz z tym traci się również  tradycje, pamięć, unikalne sposoby myślenia i wyrażania — cenne zasoby zapewniające lepszą przyszłość. 

Jak duży jest to problem uzmysławia fakt, że co dwa tygodnie z Ziemi znika jeden język, zabierając ze sobą całe dziedzictwo kulturowe i intelektualne. Według danych co najmniej 43% z szacowanych 6000 języków używanych na świecie jest zagrożonych wyginięciem. Tylko kilkaset języków rzeczywiście znalazło miejsce w systemach edukacji i w domenie publicznej, a mniej niż sto jest obecnie używanych w świecie cyfrowym.

Polska posiada wiele języków używanych obok oficjalnej polszczyzny. Atlas Języków Zagrożonych wymienia w Polsce dziewięć języków zagrożonych wyginięciem: kaszubski, dolnosaksoński, białoruski, poleski, romski, rusiński, słowiński, wilamowski oraz jidysz. Najbardziej zagrożonym wyginięciem jest wymysiöeryś, czyli język wilamowski, należący do zachodniogermańskiej grupy językowej. Mówi w tym języku zaledwie około 70 starszych mieszkańców Wilamowic koło Bielska Białej. Wilamowski to język powstały z dialektów niemieckich, niderlandzkich i fryzyjskich dzięki potomkom holenderskich i niemieckich osadników, którzy osiedlili się w Wilamowicach w XIII wieku i stworzyli tam swoją odrębną kulturę.  

Na Uniwersytecie Jagiellońskim na Wydziale Polonistyki w Katedrze Historii Języka i Dialektologii prowadzone są badania nad historią języka - między innymi nad językiem regionalnym małopolski. Owocem tych badań jest książka autorstwa prof. dr hab. Renaty Przybylskiej i dr Donaty Ochmann „Powiedziane po krakowsku. Słownik regionalizmów krakowskich”. Książka zachęca do poznania i zgłębienia bogatego dziedzictwa językowego Małopolski - Godki Krakowskiej, coraz częściej zapomnianego i wypieranego przez język przyjezdnych. 

Jeśli nie będziemy dbać o zachowanie języków rdzennych, regionalnych, utracimy bezpowrotnie część naszej kultury i różnorodności na świecie.  

Podejmijmy więc wyzwanie i nauczmy się chociaż paru zwrotów języka zagrożonego w Polsce wyginięciem – pomoże w tym przede wszystkim Internet. Poznamy i ożywimy w ten sposób bogatą kulturę i pamięć a być może uratujemy część naszego dziedzictwa.

^{Autor: Jadwiga Winiarska}